Türkiyənin iqtisadiyyatı, inkişaf etmiş və inkişaf edən iqtisadiyyatlar arasında bir körpü rolunu oynayır və həm daxili, həm də beynəlxalq faktorlardan güclü təsirlənir. Bu məqalədə Türkiyənin iqtisadiyyatı, onun əsas sektorları, ixrac və idxal strukturunda baş verən dəyişikliklər, qlobal iqtisadiyyatla əlaqələri və qarşılaşdığı problemlər ətraflı şəkildə təsvir olunacaq.
Ümumi İqtisadi Göstəricilər və İqtisadi Model
Türkiyənin iqtisadiyyatı əsasən xidmət sektoru, sənaye və kənd təsərrüfatı sektorlarından ibarətdir. Ölkə iqtisadiyyatı ÜDM (Ümumi Daxili Məhsul) göstəriciləri baxımından inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında yer alır və onun ÜDM-i 1 trilyon dollara yaxınlaşır. İqtisadiyyatın əsas hədəfi davamlı böyümə, inflyasiyanın aşağı salınması və xarici borcun idarə edilməsi kimi məqsədlərə yönəlib.
Son illərdə inflyasiya göstəriciləri yüksək səviyyəyə çatıb və bu, lirənin dəyərinin aşağı düşməsinə səbəb olub. İşsizlik dərəcəsi də iqtisadiyyatda əsas problemlərdən biridir, xüsusilə gənclər arasında işsizlik dərəcəsi yüksək olaraq qalır. Türkiyənin iqtisadiyyatı böyüməyi davam etdirir, lakin bu, əsasən daxili istehlaka əsaslanan bir modeldir.
Əsas Sektorlar
Türkiyə iqtisadiyyatının ən əhəmiyyətli sektorları bunlardır:
- Sənaye Sektoru: İstehsalat, maşınqayırma və avtomobil istehsalı sahəsində güclü inkişaf müşahidə olunur. Xüsusilə tekstil və geyim sənayesi Türkiyənin ixrac məhsulları sırasında yüksək yer tutur.
- Xidmət Sektoru: Xidmət sektoru ölkənin ÜDM-nin böyük bir hissəsini təşkil edir və burada əsas pay turizm sahəsinə aiddir. Turizm Türkiyə üçün əsas valyuta mənbəyidir və ildə milyonlarla turist cəlb edir.
- Kənd Təsərrüfatı Sektoru: Kənd təsərrüfatı, xüsusən də meyvə, tərəvəz və taxıl istehsalı, ölkənin daxili ərzaq təminatını və qismən ixracını təmin edir.
İqtisadiyyatın Tarixi İnkişafı və Keçid Dönəmləri
Türkiyə iqtisadiyyatı keçmişdən gələn dövlət idarəçiliyi ilə başladığı yolunu 1980-ci illərdən etibarən daha çox liberal iqtisadi modelə keçid ilə dəyişmişdir. Bu dövrdən sonra ölkədə xarici sərmayələr artmağa başladı və özəlləşdirmə siyasəti genişləndi. 1990-2000-ci illərdə isə iqtisadiyyatda müəyyən böhranlar və dəyişikliklər baş versə də, 2000-ci illərin əvvəlində iqtisadiyyat yenidən sabit böyüməyə başladı.
Türkiyənin İxrac və İdxal Strukturunda Dəyişikliklər
Türkiyənin ixracatı əsasən Avropa İttifaqı ölkələrinə yönəlib, burada tekstil, avtomobil hissələri, qida məhsulları və elektronika əsas məhsullar arasındadır. İdxal olunan məhsullar isə əsasən enerji resursları, xammallar, texnoloji avadanlıqlar və sənaye məhsullarıdır. Türkiyə, enerji ehtiyaclarının böyük hissəsini idxal edir və bu, valyutanın dəyərinə təsir edən əsas səbəblərdən biridir.
Qlobal İqtisadiyyatla Əlaqəsi
Türkiyə qlobal iqtisadiyyatda, xüsusilə Avropa və Asiya ölkələri arasında mühüm bir ticarət körpüsü rolunu oynayır. Bu, ölkəyə beynəlxalq investisiyalar cəlb etməyə kömək edir. Türkiyə həmçinin Dünya Ticarət Təşkilatının üzvü olaraq, qlobal ticarət siyasətində də fəal iştirak edir. Xarici investisiyalar ölkə iqtisadiyyatında mühüm yer tutur, lakin son illərdəki iqtisadi qeyri-sabitlik və milli valyutanın dəyərinin enməsi xarici sərmayələrdə müəyyən tərəddüdə səbəb olub.
Cari Çətinliklər və İqtisadiyyatın Problemləri
Türkiyə iqtisadiyyatı bəzi ciddi çətinliklərlə üz-üzədir:
- Yüksək İnflyasiya: Son illərdə lirənin dəyər itirməsi və xarici borcun artması ilə bağlı olaraq inflyasiya yüksəlib.
- İşsizlik: Xüsusilə gənclər arasında işsizlik dərəcəsi yüksəkdir və bu, sosial problemlərin yaranmasına səbəb olur.
- Xarici Borc Yükü: Türkiyə xarici borcun yüksək səviyyədə olması səbəbindən ölkə daxilində investisiya imkanlarını məhdudlaşdırır və dövlətin maliyyə yükünü artırır.
- Daxili Siyasi Çətinliklər: Daxili siyasi dəyişikliklər və sosial gərginliklər iqtisadiyyata təsir göstərir.
